De RES als Ei van Columbus

Een steeds terugkerend commentaar op de RES is dat ‘het alleen maar over zon en wind gaat, terwijl de energietransitie zoveel breder is en het geen zin heeft om alleen over zon en wind te spreken’.

Ogenschijnlijk een zeer steekhoudend argument, maar in de praktijk een misvatting. Het RES-proces en de doelstellingen van de RES zijn naar mijn mening een goed begin. Een kans om de bredere energietransitie in de toekomst op een breedgedragen manier vorm te geven en daarmee uiteindelijk de transitie te versnellen.

Daarom dit artikel om vanuit het perspectief van een maatschappelijke actieve burger uit te leggen wat die RES nou precies is, waarom de RES brede steun verdient, en waarom we ons nu eerst beperken tot besluiten nemen over zon en wind.

Voor de goede orde; ik ben sinds april 2019 de RES-vertegenwoordiger van de energiecooperaties voor Noord Holland Zuid, en vanuit die hoedanigheid als burger lid van de stuurgroep RES XL voor NHZ.

Zonder energie heb je het koud in de winter

Tot in de jaren 60 was energie iets van het dagelijks leven; je moest weten hoe een kachel werkte, waar je brandstof vandaan haalde, en hoe je kou buiten hield. Zo niet; dan had je het thuis koud. Sindsdien is energie iets vanzelfsprekends geworden. Elektriciteit, gas, benzine, maar ook water; het is altijd beschikbaar en relatief betaalbaar. En wanneer het er niet is door bijvoorbeeld een elektriciteitsstoring, dan ligt ook meteen vrijwel onze hele samenleving stil. Alle reden om zorgvuldig te handelen want deze nutsvoorzieningen zijn belangrijk.

Al snel werd gewaarschuwd dat er ooit een einde kwam aan deze luxe en dat er nadelen aan het gebruik van fossiele brandstoffen zaten, maar voor de politiek, het bedrijfsleven en de burger was het veel makkelijker om dat tot een probleem voor de toekomst te bestempelen.

En nog steeds is het mogelijk de kop in het zand te steken, of te hopen op een miraculeus alternatief in de vorm van schone en goedkope kernenergie.

We hebben ook nog steeds tijd om het gebruik van fossiele brandstoffen af te bouwen en stap voor stap te vervangen door duurzame vormen van energie. De urgentie groeit echter met de dag en hoe sneller we vaart gaan maken hoe lager de totale kosten zullen zijn. Alle reden om in actie te komen.

7 uitgangspunten van de RES

Dan kun je vragen om een complete totaaloplossing vanuit een alwetende instantie; maar die kennis hebben we niet, zo’n oplossing bestaat niet en zo’n oplossing zouden we ook niet accepteren. Er zijn alleen deel-oplossingen die op heel veel verschillende manieren onze manier van leven gaan veranderen. Niet leuk, maar wel noodzakelijk, en ook iets waarbij we zelf keuzes moeten maken. En het doel? Een vrijwel circulaire samenleving.

Op basis van bovenstaande en andere randvoorwaarden kun je enkele uitgangspunten formuleren op basis waarvan gekozen is voor het RES-proces van een RES 1.0, RES 2.0, RES 3.0 etc etc, waarbij je nu alleen besluiten neemt over intensivering van zon en wind, en gelijktijdig investeert in de kennis over al die andere facetten van de energietransitie. Die uitgangspunten zijn:

1. Het is noodzakelijk dat kennis over energie en energiebesparing wijdverbreid en breedgedragen worden; energie is immers iets wat continu een rol in ons leven speelt, en de kennis daarvan kunnen we niet overlaten aan een kleine groep technici die alles voor ons regelen. We moeten bij wijze van spreken leren hoe we de kachel van de toekomst brandende en het vervoersmiddel van de toekomst rijdende houden. Dit is het eerste uitgangspunt.
2. De RES gaat er vanuit dat er sowieso tot 2030 in totaliteit een energiebesparing van 30% behaald wordt. Energiebesparing is mooi, want alles wat we niet gebruiken hoeven we ook niet op te wekken. Voor de overzichtelijkheid is het besparingstraject gescheiden van de opwek van energie; het tweede uitgangspunt van de RES.
3. Er is behoefte aan een structuur waarmee vaart gemaakt kan worden met de energietransitie en waar zowel de overheid, het bedrijfsleven en de bevolking bij betrokken is. Zonder structuur achter het geheel wordt de besluitvorming en het kennisdelen een zooitje. De overheid is daarbinnen de besluitvormende partij, en zij is daarom ook de trekkende kracht binnen deze structuur. Het derde uitgangspunt.
4. Uitgangspunt 1. maakt het noodzakelijk dat er een maatschappij-brede bijscholing over energie georganiseerd gaat worden. Het vierde uitgangspunt is daarom dat we ons met zijn allen bewust moeten worden over ons energiegebruik en onze kennis over energie verveelvoudigen en delen.
5. Het vijfde uitgangspunt is dat we vol in moeten zetten op kennisontwikkeling en -toepassing. Er zijn immers oneindig veel mogelijkheden om energie op te wekken, op te slaan, te verplaatsen en te gebruiken. Natuurkunde, geologie en allerlei andere wetenschappen dienen daarom een extra boost gegeven te worden. Daarnaast dienen we alle verworven kennis over energie in gebruik te nemen. Dus naast wetenschap ook stimulering voor toepassing en ondernemerschap.
6. Iedereen begrijpt dat er niet 1 oplossing is voor de problemen. In de toekomst zal niet al onze energie van windmolens of aardwarmte komen; we hebben energie nodig in veel verschillende verschijningsvormen op veel verschillende plaatsen. Het zesde uitgangspunt van de RES is daarom dat de opwek van die energie op veel verschillende manieren en op veel verschillende plaatsen, plaats moet gaan vinden.
7. Het zevende uitgangspunt van de RES is dat een qua opwek beperkt doel van 35 TWh van zon en wind op land afgesproken is. Zo laag dat ik het zelf als te laag ervaar, maar hoog genoeg om serieus aan de slag te gaan en samen de discussie over onze toekomstige energievoorziening te gaan voeren. In de toekomst zal dan blijken of we meer wind en zon nodig hebben of dat op andere wijze in onze energiebehoefte voorzien kan worden.

Waarom de RES het Ei van Columbus is

Bovenstaande lijst is niet uitputtend, er zijn meer uitgangspunten, maar deze 7 uitgangspunten leiden ertoe dat ik 4 conclusies kan trekken op basis waarvan ik de RES tot een geweldige vondst verklaar; het Ei van Columbus:

-a- je gaat nu aan de slag met die zaken waarmee je nu aan de slag kunt gaan, namelijk meer opwek via zon en wind. Je legt daarmee een bescheiden basis (minder dan 10% van je totale energiebehoefte), maar je gaat aan de slag en je doet dat zonder beslissingen te hoeven nemen op vlakken waar de beslissing genomen moet worden in een breder perspectief. Die beslissingen stel je uit tot RES 2.0, 3.0 etc.

-b- je creëert een podium waarmee je in je huis, in je wijk, in je gemeente, regionaal, provinciaal, landelijk en internationaal de discussie gaat voeren over hoe we in de toekomst onze energie-voorziening gaan regelen; kennisvermeerdering en kennisdeling dus. Ook internationaal want klimaatwijziging en beprijzing van uitstoot zijn ook zaken die je internationaal moet regelen.

-c- doordat de samenleving op hetzelfde moment zowel met de RES, als met met energiebesparing en met het formuleren van een gemeentelijke warmtevisie aan de slag gaan, wordt overal en op ieder niveau, geïnvesteerd in kennis over isolatie, geothermie, aquathermie, etc. Een investering die hard nodig is, en gelijktijdig kan landelijk/wereldwijd geïnvesteerd worden in nieuwe wetenschappelijke vindingen en ook in kennis over veilige kernenergie.

Alle reden overigens om lokaal vooral gebruik te maken van de eigen bevolking zodat de kennis ook echt lokaal behouden blijft. Kennis die we nodig hebben om bij de RES 2.0 en daarna de juiste keuzes te kunnen maken, en tijd die we nodig hebben om de kennis in de samenleving over energie en energiebesparing te vergroten zodat we straks tot breedgedragen maatwerk-oplossingen kunnen komen.

-d- doordat bij de RES 2.0 of daarna ook aanpalende onderdelen zoals warmte en het verduurzamen van de mobiliteit meegenomen gaan worden, maak je het tempo en de reikwijdte van het beleid ook inzichtelijk voor de omgeving.

Slotwoord

Het teleurstellende aan de werkelijkheid tot nog toe is dat in veel gemeenten de discussie beperkt is tot een discussie over zon en wind, en de reactie van mensen zich vaak beperkt tot de nadelen die ze zien voor hun eigen directe omgeving. Dat de besluitvorming alleen plaatsvind over zon en wind hoeft toch niet te betekenen dat je de discussie niet breder voert? En dat een gebied tot zoekgebied verklaart wordt hoeft toch niet te betekenen dat de oplossing precies in dat gebied gevonden moet worden?

We hebben nog 8 maanden totdat de RES 1.0 af moet zijn, laten we die tijd met zijn allen gebruiken om onze kennis over energie te vergroten en het gesprek aan te gaan hoe we de wereld zonder vervuilende fossiele brandstoffen voor ons zien. En laten we daarbij niet vergeten dat daarna nog vele jaren volgen voor besluitvorming over al die andere stappen die we nog moeten zetten.

Aernoud Olde, Hilversum, 25 oktober 2020

RES-vertegenwoordiger namens de energie-coöperaties voor Noord Holland Zuid en derhalve lid van de stuurgroep XL van de RES NHZ.