Lang geleden bij mijn studie Algemene Economie raakte ik geïntrigeerd door de Speltheorie, en vooral de toepassing hierop bij politieke afwegingen. Prisoners-dilemma is een bekend begrip uit de speltheorie en de afgelopen week bij het referendum hebben we in het ja-kamp weer een sterk staaltje hiervan gezien.
Door de kiesdrempel van 30% waren er voor het ja-kamp 2 strategieën om te winnen: massaal niet stemmen of massaal gaan stemmen. Bij twijfel was er een ding zeker; het nee-kamp wint. En dat is wat er is gebeurd. Voor het ja-kamp de slechts mogelijke uitkomst. Hoewel? Dat hangt er vanaf, maar daar kom ik later op terug.
Ja-kamp
Vanuit de speltheorie is het meest logische gedrag dat het ja-kamp gewoon ja gaat stemmen. Dan had een spannende strijd opgeleverd over de uitslag. De politieke partijen uit het ja-kamp gedroegen zich conform deze strategie, mede omdat ze zich moreel verplicht voelden om op te roepen in ieder geval te gaan stemmen.
Nee-kamp
Voor het nee-kamp is het meest logische gedrag dat de leden gewoon nee gaan stemmen. Voor hen geen ingewikkelde strategieën. Een nee-stem is gewoon nee.
Doordat de indieners de slimme strategie voerden en er een referendum over ‘het algemene gevoel van mensen’ van te maken versterkten zij hun positie aanzienlijk. Een nee werd een nee tegen …, tja waartegen eigenlijk? Het werd een nee tegen wat de nee-stemmer er zelf van maakte.
Strategie-wijziging vanuit de speltheorie
Hiermee is de speltheorie echt goed op gang, want hiermee creëerde het nee-kamp een splitsing in het ja-kamp. Een 3e kamp ontstond. Het kamp van de bewuste niet-stemmer, dat vrijwel uitsluitend uit potentiele ja-stemmers bestond. Ook hier weer vele beweegredenen om toe te treden tot dit kamp, maar vooral een gevoel dat het volstrekt onduidelijk was waar het referendum over ging en een zeer-breedgedragen gevoel van onvrede over de keuzes van Europa. De oproep kwam van vele kanten; mensen, ga niet stemmen! Het nee-kamp had succesvol het ja-kamp in tweeën gesplitst.
Vanuit de speltheorie is er dan maar 1 verstandige reactie vanuit het ja-kamp, en dat is massaal verkassen naar het het nieuwe kamp aangezien dat de enige overgebleven strategie was om het spel te winnen. Dat gebeurde onvoldoende, de uitslag kennen we.
Onvermogen
Dat de politieke partijen uit het ja-kamp deze strategie-wijziging niet konden doorvoeren moge duidelijk zijn. Zij zaten daadwerkelijk gevangen in hun eigen standpunt en waren gedoemd te verliezen.
En dit zal zo blijven de komende jaren. Ook bij afschaffing van de kiesdrempel van 30%. De gevestigde orde zal telkens voor een dilemma worden geplaatst waardoor hun aanhang in meer of mindere mate niet op zal komen dagen bij referenda. De indieners zijn namelijk in het voordeel. Het initiatief ligt immmers bij hen. Zij zijn gemotiveerder en zij mogen het strijdtoneel kiezen. Hierdoor zal de discussie bij een referendum steeds weer dusdanig gedraaid worden dat er een gemotiveerde groep is om de indieners te steunen, en een deel van het andere kamp afhaakt.
De politiek zit namelijk vast aan regels. Brusselse regels, begrotingsregels, wetten, etc. Terwijl een groeiende groep mensen het vertrouwen verloren heeft in een goede toekomst binnen de bestaande regels (vooral de Brusselse regels). Het zijn dus die regels die op de schop moeten. Mensen moeten weer overtuigd raken dat de poltiek en Europa er voor hen zijn, en niet voor het belang van de multinationals en lobby-isten.
Verwachting
Mijn verwachting is echter dat het referendum in de nabije toekomst een ‘blessing in disguise’ zal blijken te zijn. De politiek is zelf namelijk ook niet gelukkig met de regels, maar zij zijn niet in staat de (Brusselse) regels te veranderen. Door telkens via verloren referenda teruggefloten te worden, worden de gevestigde politieke partijen en het Europese establishment voor een nieuw dilemma geplaatst. Of ze accepteren uiteindelijk een NL-exit of de Europese samenwerking en de regels worden dusdanig aangepast dat de Nederlandse burgers weer het gevoel krijgen dat Europa er voor hen is. Ik gok op het laatste, want het broeit niet alleen in Nederland.
Een laatste punt heb ik al eerder gemaakt en wil ik hierbij herhalen; referenda zijn volstrekt ongeschikt om politieke issues mee te beslechten aangezien er teveel argumenten voor en tegen zijn, en er in de politiek normaal gesproken een compromis gesloten wordt. De politiek laat zich immers niet laat vangen in een simpel ja of nee.
Aernoud Olde, 9 april 2016
* De speltheorie is een tak van de wiskunde waarin het nemen van beslissingen centraal staat. Wie echt van spelletjes houdt snapt het belang hiervan. De speltheorie werd tijdens de Tweede Wereldoorlog ontwikkeld door Oskar Morgenstern en John von Neumann. Zij schreven er een boek over, getiteld Theory of Games and Economic Behaviour (De speltheorie en economisch gedrag) (1944).
Met toepassingen in de economie, sociologie en biologie is het een zich snel ontwikkelend onderdeel van de wetenschap. (bron vooral wikipedia)
Aernoud Olde 